Skazani na zwierzęta

Jesteśmy spokrewnieni ze zwierzętami i nie rozumiem, dlaczego na nie polujemy i zabijamy, często bez sensu, przekraczając granice reguł, które ktoś wciąż zmienia, by pokonać coś w sobie albo zwyczajnie, aby popisać się przed innymi. Wystarczy wspomnieć słonie i nosorożce. Proceder kwitnie, a winni od zawsze mieszkają w Azji. Zgrabne wytłumaczenie. Nasza skłonność do przerzucania odpowiedzialności, mylenia faktów i totemicznego myślenia, wciąż pozwala jedynie dostrzec ich przydatność w ciągłej antropomorfizacji w literaturze i sztuce. A jakie jest znaczenie zwierząt w ekosystemie? To znaczenie rozmywa się, coraz częściej kochamy je tylko na papierze i w przenośni. Oczami bohaterów z bajek i filmów wręcz ubóstwiamy. Przypomniałam sobie kadry z filmu Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć, kiedy Newt Scamander przemawia do bajecznych gatunków. Ten rodzaj rozmowy wymaga cierpliwości i one, zwierzęta skupione na głosie i gestach, odkrywają się jedno po drugim. Z drugiej strony strach i nienawiść uniemożliwia racjonalne podejście do zwierząt i w łatwy sposób, czasami płytkim cięciem, prowadzi do śmierci.

Jednym z najdłużej żyjących ssaków na ziemi jest nosorożec. Ale możliwe, że współcześnie ludzie przyczynią się do zagłady tego stworzenia. Przez wiarę w zabobony i chciwość. Wielu artystów uosabia nosorożce. W filmie Czas nosorożca z Monicą Bellucci, poetycki i niezwykły obraz wyalienowanych, zagrożonych wrażliwców przenika się wzajemnie i nadzwyczajnie scala, walczy z ponadnaturalną, zdominowaną przez agresywne ssaki historią życia i śmierci. Jak łatwo o unicestwienie delikatnego stworzenia, przekonujemy się dość szybko. Myślę, że masowe mordowanie zwierząt, które są pod ochroną, doprowadzi rasę ludzką do wyginięcia chwilę po nosorożcach. Możliwe, że trochę to potrwa, ale w przyrodzie nic nie uchodzi bezkarnie. Obserwuję, jak zmienia się klimat. Wycinając lasy i puszcze, powodujemy, że tlenu jest coraz mniej. W innym miejscu wypalanie lasów tropikalnych przez producentów oleju palmowego prowadzi do globalnej ekologicznej katastrofy. Wydobywanie węgla kamiennego i przemysł, produkcja gazów ciężkich i pyłów. Topiący się lodowiec. Uważni obserwują, co się dzieje, a przywódcy państw przerzucają odpowiedzialność jeden na drugiego. Próby jądrowe w oceanach, zanieczyszczanie wód, śmierć rafy koralowej, rytualne mordowanie grindwali, mam wymieniać dalej? Trujemy, co się da i ile tylko można. To nam naprawdę nie ujdzie na sucho. Przejmuję się tym i często wspominam w wierszach o współuczestnictwie ludzi w zagładzie świata. Jeżeli nie dojdzie do globalnego zainteresowania ekologią, Ziemia umrze i tyle będzie z naszej sztuki, literatury i muzyki.

To opowieść bez końca. O ciągłych podbojach, mordach i sprzecznych emocjach. O nieustającym, trwającym od jakiegoś czasu nieszczęściu świata, ciągłej walce człowieka z naturą. Czy rzeczywiście wygrywamy? Przy nadprodukcji plastiku, który później wypluwają oceany, wciąż jesteśmy z tyłu. W pewnym sensie nie mamy szans; czy ktoś już to zauważył? Nawet w grze o przetrwanie napotykamy problemy z rozmnażaniem, nikt nas już tu nie chce, ciekawe, ile czasu zajmie ludziom pojęcie przegranej, jak długo będziemy ewoluować, by autoreplikacja była pożyteczna dla wszystkich i nie była jedynie indywidualnym procesem godzenia się z naturą. Kiedy myślę o uciekaniu, zastanawiam się, co to znaczy, skoro na każdym kroku natykam się na cmentarzyska. Ścięte lasy, pozostałości po kopalniach, ścieki spływające do rzek, ludzkie szczątki przenikające do wód gruntowych. Moje wyobrażenie, ile uniesie? Kiedy kilka lat temu rozpoczynałam przygody czytelnicze z powieściami Margaret Atwood, wszystko traktowałam, jakby było na niby, podziwiałam jej wyobraźnię, to, jak fantazja może być nieokiełznana i fascynująca. Dzisiaj widzę, że owe halucynacje, tak wtedy myślałam, mają rację bytu, zmieniają się w rzeczywistość. Margo powinna dostać Nobla za wizjonerstwo, bo przecież nie chodzi tylko o literaturę, ale również o przetrwanie gatunku ludzkiego. Coś w tym jest prawdziwe, kiedy w sensie literackim człowiek walczy z naturą i sytuuje siebie ciut wyżej. Gdzieś na poziomie kultury przegrywamy. Oczywiście literaci wykraczają poza język, potrafią w pięknych słowach chwytać nastrój życia, trzymać go blisko, nazywać i desygnować rzeczy, jednak wciąż nie doceniają tak prostych procesów, jak zmiana klimatu. Może nie wszyscy, bo jednak są tacy, którzy potrafią to ukazać jako dramat. Potrafią przestraszyć, ale i tak nic z tego nie wynika. Przestrzeń wokół nas gęstnieje, smog wypełnia płuca, dostrzegam jego ludzką twarz, kiedy ptaki milkną i już nie rozpoznaję nieśmiałych marzeń. A przecież jest tyle interesujących rzeczy wokół.

Różowy pieprz, jeżówka purpurowa, kredki karminowe, zwinięte liście. Rulony wyblakłego papieru. Układam mozaiki z wyschniętych much, które nagle opadły na parapet. Właściwie istoty żywe wymazują z natury gatunki wydmuchane wiatrem. Zapisują potomków w odpowiednim kodzie, szczęściu i nieszczęściu, zależy od osobliwości. A później stoję z metaforą w dłoni i zastanawiam się, czyje pragnienia odważam, układam na półkach, trwonię cudze wyobrażenie. Wyobraźnię trawię sepią, doświadczeniem, które replikuje się po każdej przespanej nocy.

Jeśli nigdy nie istniała rzeczywistość, to co mają powiedzieć bohaterowie powieści Wioletty Leśków-Cyrulik, którzy na dalekiej Północy starają się wyjść poza marzenia? Z uwikłania, a może z uwięzienia na wyspie odsłania się kwintesencja piękna. Mimo toczonej wewnętrznej walki, ludzie zauważają, jak wypełniają się ich dni. Narodziny, dojrzewanie, śmierć i wszystko w czasie życia, pracy w szkole, zabawy. Intymnych spotkań skorelowanych z niechęcią, bo przecież my, ludzie, nie mamy tylko łatwych dni. Podążamy za głosami, szukając dziurki od klucza, która byłaby idealnie synchronizowana z nami. Wikłamy się w ciała, adekwatne lub mniej. Dopasowujemy się do otoczenia, spotykamy z naturą, życiem zależnym od innych. Obliczamy straty, cierpimy, próbujemy stworzyć coś swojego, adekwatnego i mówiącego coś o świadomości.

Opierając się na istocie życia, w momencie odczłowieczenia, jesteśmy również zagrożonym gatunkiem. Możemy rozsypać się w każdej chwili. W lęku uczłowieczamy się bardziej, dostrzegamy pewną symetrię ze zwierzętami, podążamy za transformacją, która w nas trwa, i bronimy słabszych, podkreślając pokrewieństwo. Czy faktycznie ludzie rozumieją ten rodzaj zależności życia? Ciągłego przechodzenia pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem? Wikłania się w kulturę, wyplatanie z natury wianków i wymyślanie, w którą stronę mają odpłynąć? Zmyślam trochę, ale zasadniczo próbuję nas bronić. Wypełniam wyobraźnię, przestrzenną i bezludną, gdzie mieszkają jedynie stworzenia zrodzone z ludzi i zwierząt.

Mleczne dziecko

Odpowiadam na ślady. W Europie, poza nią, wszędzie tam,
gdzie wiatr i brak braków. Właściwie nie ma takiego miejsca.
Na skórze nadmiar czekolady – o, tam i tam.
Nie możesz oddychać? Świst.

Później wyciągniesz ze słoika nutellę. Palcem.
Ludzie umierają bezgłośnie. Przynajmniej nie czują
zapachu intensywności powagi, z jaką wypowiadamy
sentencje. Wciskam pięć razy „w”, a powinnam „e”.
Obok siebie. Jesteśmy obce.

Wielkie krainy bydła, znalezisk, dawnych miast. Oni wiedzą,
one widzą, potem zacznę malować. U schyłku. Można wszystko
wymarzyć, zaciekawić przyjaciół, wymazać. Przeciągnąć ręką po białych
grzbietach koni. Pozwoliłam im zatrzymać się w locie, przy hinduskiej
ulicy. Ożywiamy smaki, bez wyrzutów sumienia. I nie mdli cię.

Wciąż myślę, że to unik. Wykwit. Wyciąganie płatków, jednego
po drugim. Wychodzenie zza firanki na śnieg, jakbyś była
zrobiona z pobladłej krwi i tiulu. Bez siły. Przezroczysta.