Mały słownik zmyśleń – niezna mowa snu

 TŁO

Podczas studiów realizowałam projekt graficzny dla Biblioteki Narodowej Irlandii, której celem było zachęcanie ludzi do czytania dla przyjemności. W świecie, gdzie o nasz wolny czas konkurują seriale, media społecznościowe i inne formy rozrywki, książki często schodzą na dalszy plan. Tematem przewodnim kampanii było wzbudzenie ciekawości wobec nowych słów – takich, które jeszcze nie trafiły do słownika Oxford English Dictionary.

WYZWANIE

Zadanie polegało na wybraniu jednego, nietypowego słowa i stworzeniu plakatu, który przedstawi je odbiorcy – wraz z jego brzmieniem, definicją i znaczeniem. Celem było wprowadzenie tego słowa do powszechnego użycia – a tym samym umożliwienie mu znalezienia miejsca w oficjalnym słowniku.

KONTYNUACJA

Teraz, po latach, postanowiłam wrócić do tego pomysłu – ale na własnych zasadach. Tworzę wizualny słownik słów, które nie tylko brzmią pięknie, ale też pasują do wierszy, do określonych chwil, do ludzi, których kocham. To mój osobisty projekt – hybryda poezji, grafiki i pamięci.

Moje słowo, które wybrałam ze strony The Dictionary of Obscure Sorrows. Ale kolejne, to już własna abstrakcja. 

SILIENCE 

(rzeczownik)

niedostrzegana doskonałość; cicha maestria ukryta w codzienności.

To, co dzieje się obok, jakby od niechcenia. Improwizacje znajomych w kuchni. Notatki pisane na marginesach. Głos dziewczyny śpiewającej do własnego cienia w tunelu. Niepublikowane obrazy, które ktoś namalował tylko dla siebie. Rzeczy, które nie szukają oklasków, ale są gotowe na zachwyt.

Silience to światło boczne – nie reflektor, lecz blask przechodzący przez liście. W świecie, który premiuje głośność i widoczność, silience przypomina, że piękno nie zawsze prosi się o uwagę.

Wybrałam to słowo, bo od lat noszę je w sobie. To właśnie ono zainspirowało mnie kiedyś do stworzenia plakatu dla biblioteki – jako forma hołdu dla tych niepozornych aktów twórczości, które mijamy bez słowa. Teraz, z dystansu czasu, wracam do tej intuicji. Chcę zebrać słowa, które pasują do różnych okoliczności – do wierszy, do listów, do rozmów z przyjaciółmi. Tak powstaje mój słownik: osobisty, nieregularny, utkany z języka, który mnie ocala. Silience otwiera go z ciszą, która nie prosi, ale zostaje.

Mały słownik zmyśleń

słowa utkane z pamięci, ciszy i światła

projekt poetycko-graficzny

“There is no word for this,

so I will make one.”

— niezna mowa snu

To słownik nieregularny i osobisty.

Nie szuka kompletności – raczej drży przy brzegu tego, co możliwe do wypowiedzenia.

Powstał z potrzeby nazywania stanów ulotnych, uczuć splątanych, chwil zawieszonych między światłem a ciemnością.

Jest miejscem, gdzie język nie musi być prawdziwy, by być prawdziwszy.

Słowa tutaj wymyślono z czułością.

Zostały zapamiętane, zanim się wydarzyły.

Zostały spisane, by nie zniknąć.

To dopiero początek.

Będę tu wracać.

Systematycznie – bez pośpiechu – dodawać kolejne słowa, znaczenia, mikroświaty.

Niezną mowę snu

O tym, jak powstają słowa, które nie istnieją (jeszcze) 

Ten słownik nie powstał z potrzeby porządkowania świata, lecz z pragnienia, by pozwolić mu mówić własnym głosem. Głosem wymyślonym, delikatnym, pełnym dziwnych zgłosek, które przychodzą do nas w półśnie, w śmiechu dziecka, w ciszy między pytaniem a odpowiedzią. Mały słownik zmyśleń to zbiór słów, które nie istnieją – a mimo to wiele potrafią powiedzieć. Niektóre zrodziły się z języka codzienności, inne z mgły, z popołudniowego światła, z rodzinnych rytuałów, z chwil tak ulotnych, że trzeba było je nazwać, by nie zniknęły bez śladu. To słownik tworzony na przekór dorosłości, która lubi wszystko wyjaśniać, i na przekór rzeczywistości, która rzadko daje się zamknąć w gotowych definicjach. Każde słowo tutaj to mała opowieść, czasem ślad czyjegoś spojrzenia, fragment krajobrazu, nowe imię dla dobrze znanego uczucia. Niech ten zbiór będzie zachętą do zmyślania – do tworzenia własnych słów, własnych map, własnych światów. Bo przecież język nie jest tylko narzędziem – jest też zabawą, snem i domem.

żalemko (rzeczownik, nijaki; liczba mnoga: żalemka) –

miejsce między sercem a gardłem, gdzie zatrzymują się niewypowiedziane słowa z żalu, wzruszenia lub zbyt wielkiego uczucia; rodzaj wewnętrznego uskoku, gdzie osiadają łzy, które nie znalazły ujścia.

–  Nie mogłam nic powiedzieć – całe moje żalemko było pełne Ciebie.

świętnik (rzeczownik, męski; liczba mnoga: świętniki) –

wewnętrzne miejsce schronienia dla rzeczy świętych: drobnych gestów, śladów spojrzenia, zapachu włosów, słów szeptanych przed snem; niewidzialny ołtarzyk zbudowany z ulotności.

– Zatrzymałam ten dzień w moim świętniku – nie wiem, czy się powtórzy.

cichośpiew (rzeczownik, męski lub żeński – w zależności od wrażliwości użytkownika; liczba mnoga: cichośpiewy) –

szeptany śpiew serca, pojawiający się w chwili ukojenia lub tęsknoty; może też być nazwą dla utworu, który nigdy nie zostanie zapisany, tylko odczuty.

– Wieczorem z mojego cichośpiewu zrobiła się kołysanka.

żegliniec (rzeczownik, męski; liczba mnoga: żeglińce) –

ostatni cień człowieka odchodzącego – nie duch, ale wspomnieniowy dryf, który unosi się jeszcze w powietrzu, w rzeczach, w myślach innych; obecność po nieobecności.

– Kiedy wchodziłam do kuchni, wciąż czułam jego żegliniec.

świt śmiegowy (wyrażenie poetyckie, idiomatyczne) –

rodzaj bardzo wczesnego, wilgotnego świtu, w którym światło wdziera się przez resztki mgły i nocnej mżawki, tworząc na trawach i dachach połysk przypominający rozpuszczony śnieg lub pierwszy cień rosy; świt niepewny, pomiędzy końcem zimy a początkiem wiosny, kiedy wszystko jest jeszcze zawieszone, jeszcze nie przebudzone, ale już nie śpi.

– W świt śmiegowy drzewa wyglądały, jakby się wahały: czy jeszcze milczeć, czy już rosnąć.

– Wyszedłem w świt śmiegowy, gdzie ptaki śniły na głos.

zmierzch zaraniczny (wyrażenie oksymoroniczne, idiomatyczne) –

chwila tuż po zmierzchu, a jednocześnie przed jakimkolwiek nowym początkiem; stan światła i ducha, w którym coś już się zakończyło, ale jeszcze nie zdążyło narodzić. Czas dla tych, którzy czują przeczucie przyszłości, ale stoją w cieniu tego, co minione. W naturze odpowiada mu najciemniejszy moment tuż przed zniknięciem ostatnich konturów dnia, który nie przechodzi jeszcze w noc.

– W zmierzchu zaranicznym myśli są jak jaskółki – niskie, szybkie, bez lądowania.

– To, co powiedziałeś, zawisło w zmierzchu zaranicznym – ani prawda, ani sen.

Ten zmierzch żyje tam, gdzie milknie jedna historia, ale nowa jeszcze nie ma głosu. Jak Twoje żalemko. Jak świt śmiegowy w odwrotnym kierunku

jędzyca (rzeczownik, żeński; liczba mnoga: jędzyce) –

1. [pierwotne znaczenie] złośliwa myśl, która lgnie do człowieka jak komar do ciepłej skóry; natrętna emocja o smaku zawiści, rozdrażnienia albo krzywdy, która choć nieproszona, zostaje na noc.
   – Nie chciałam tego mówić, to jędzyca mi podpowiedziała.
2. [znaczenie głębsze, osadowe] duch kobiecy z przeszłości rodu, który objawia się w chwilach rozpaczy lub niesprawiedliwości – nie po to, by pomóc, ale by przypomnieć, że siła kobiet nie zawsze była łagodna. Bywa w niej dzikość, bywa pieśń zębami śpiewana, bywa rzucona obelga, która staje się zaklęciem.
   – W śnie przyszła do mnie jędzyca – nie moja matka, ale jej złość.
   – Jędzyce zasiadły dziś w izbie – coś się stanie.
3. [staropolskie znaczenie] choroba duszy, stan pomiędzy smutkiem a niepokojem, melancholią a fizycznym cierpieniem. Niezrozumiane cierpienie, które nie daje się rozpoznać w sensie medycznym, lecz wpływa na ciało i umysł, przynosząc ból oraz wewnętrzny niepokój.
   – Miałam dziś w sobie jędzycę – coś jakby cień, który ściśnięty w sercu nie chciał dać się wypuścić.
   – Czuję, że to jędzyca – nie wiem, co mnie boli, ale wiem, że coś nie daje mi spokoju.

Można ją odczuwać jako coś niewygodnego, ale też potrzebnego: jędzyca uczy, jak stawiać granice, nawet jeśli najpierw krzyczy. To siostra furii, ale ulepiona z innego błota – bardziej słownego, bardziej dziedziczonego.

krystka (rzeczownik, żeński) –
Oznaczenie dla drobnej, nieuchwytnej chwili radości, której nie można w pełni zdefiniować, ale która pozostawia po sobie odczucie ciepła.
– Zatrzymałam się na chwilę, kiedy na twarzy pojawiła się krystka, jakby mały błysk światła we mgle poranka.

morka (rzeczownik, żeński) –
Ukryte miejsce, gdzie zbierają się myśli, których nie potrafimy wypowiedzieć; przestrzeń w umyśle, która czeka na odpowiedni moment, by się ujawnić.
– Czasami wieczorem, przed snem, zaglądam do morki, by znaleźć słowa, które mają przyjść.

rozszum (rzeczownik, męski) –
Stan wewnętrznego niepokoju, który przypomina odgłos odległego szumu morza, ciągle obecny, ale niezauważony, dopóki nie przestanie.
– W jego głosie było coś z rozszumu – dźwięk, który nie pozwalał usnąć, chociaż nie wiedziałam dlaczego.

grzbień (rzeczownik, męski) –
Przeżycie, które nie zostawia żadnych śladów, ale zmienia coś w nas na zawsze; niewidoczna zmiana, której nie sposób wyrazić słowami.
– To było jak grzbień, który zsunął mi się z palca – nie widziałam go, ale poczułam, że zatarł coś w moim sercu.

świśnik (rzeczownik, męski) –
Mała chwila w ciągu dnia, kiedy wszystko zdaje się zatrzymać, a jednocześnie coś w środku zaczyna się zmieniać, jakby wibracja przebiegła przez rzeczywistość.
– Na chwilę wszystko zatrzymało się w tym cichym świśniku – nic nie zostało powiedziane, a jednak wszystko się zmieniło.

zamiegłość (rzeczownik, żeński) – 

stan niepewności, chwilowa mgła, która przesłania coś wyraźnego, ale daje przestrzeń do refleksji i odkryć.

– W tej chwili pełnej zamiegłości, nic nie było już jasne.

brzękliść (rzeczownik, żeński) – 

dźwięk, który powstaje, gdy coś się zaczyna ruszać, ale jeszcze nie osiągnęło pełnej formy; dźwięk stłumionego początku, drobny hałas, który jest zapowiedzią większej zmiany.

– Wszystko zaczęło się od brzękliści w liściach na wietrze.

zapachnia (czasownik, niedokonany) – 

zmysłowe przypomnienie, które przychodzi niespodziewanie, na przykład zapach, który kojarzy się z czymś, co zniknęło, ale pozostaje w powietrzu.

– Zapachnia kręci się w kuchni, jak za dawnych lat.

zawstyd (rzeczownik, męski) – 

stan zawieszenia pomiędzy wstydem a zadumą, moment, w którym nie chce się ujawniać prawdy, ale i nie można już dłużej milczeć.

– Po jego słowach poczułam tylko zawstyd, który skrył się w moich dłoniach.

TSAN (Total Sociopathic Affective Nihilism)

Stan ducha tak gładki, że nie zatrzymuje żadnego światła. To gdy spojrzysz komuś w oczy i nie odbija się w nich nic – ani śmierć kota, ani płomień dzieciństwa. To marmurowy stół, na którym leży nóż – nie jako narzędzie, ale jako znak. To uprasowana dusza z jedwabiu, bez zagnieceń sumienia. TSAN to klimat wnętrza, w którym milkną psy, a rośliny nie potrzebują ziemi – wystarczy im chłód. Czasem rozpoznasz go po tym, że nikt się nie śmieje, nawet gdy ktoś upada. Czasem – po tym, że śmiech brzmi jak szkło.

pieścichuszka (rzeczownik) – 

najdelikatniejsza z istot, utkane z ciepła i oddechu maleństwo snu. Pieścichuszka przychodzi wtedy, gdy dzień mięknie w ramionach nocy: bywa mruczącym kotkiem, brzegiem koca, który pachnie słońcem, albo dotykiem ręki, co zna wszystkie kołysanki świata. Najczulszą pieścichuszką jest mała dziewczynka, co wślizguje się pod pachę babci jak ziarenko w gniazdo, zamyka oczy i słucha bajek szepczących prosto do serca – bajek o ogrodach bez końca, o świtach, które nigdy nie zawodzą, o domu, który nigdy nie gaśnie.

EMITERIUM (rzeczownik; rodzaj nijaki) – 
Miejsce wewnętrzne, z którego wydobywa się zamęt. Nie chaos, lecz subtelna drgawka sensu – ten punkt, gdzie myśl próbuje się urodzić, ale wpada w echo. W emiterium słowa są jak liście zebrane z podłogi po burzy – jeszcze mokre, jeszcze twoje, a już nieczytelne. To tam mieszkają deformacje, przed którymi się nie bronisz. To tam odczuwanie staje się próbą rzeźbienia siebie. Czasem emiterium śpiewa – wtedy rozpoznajesz muzykę. Czasem cię niesie – wtedy zakładasz buty.

HORTOWŚCIEK (rzeczownik; rodzaj męski, stan przejściowy) – 

Stan emocjonalno-ogrodniczy wywołany przez bezczelne odrastanie roślin, które miały znać swoje miejsce. Objawia się łagodną frustracją, naprzemiennym wzruszeniem ramion i przywiązaniem, gniewem nad liściem, który znowu odbił. Najczęściej występuje w gospodarstwach z nadmiarem drzewek szczęścia i partnerem, który wierzy, że przycinanie to czułość. W wersji rozszerzonej – hortowściek uliczny – to również reakcja organizmu na zapowiedzi afrykańskich upałów, które w praktyce kończą się burzą piaskową i przemoczoną twarzą. Dotknięci hortowściekiem potrafią mówić kocham pogodę z piaskiem w oczach i lodowatym humorem.

uwiąz (rzeczownik; rodzaj męski) – 
Stan tymczasowego zatrzymania myśli na granicy języka. Delikatna pętla zbudowana z niedokończonych zdań, która huśta się na krańcach świadomości. Uwiąz nie krępuje, lecz przypomina – że było coś do powiedzenia, ale może nie dziś. Czasem tkwi we włosach, innym razem między kartkami zeszytu. Wierny jak pies, którego nie sposób odwiązać.
– Wciąż tam był, ledwie widoczny. Uwiąz jednego zdania, co nie chciało się ułożyć.

fejzbłysk (rzeczownik; rodzaj męski) – 
Nagłe rozbłyszczenie egzystencji na tle cudzych aktualizacji. Ulotne olśnienie, że coś trzeba napisać, skomentować, zaistnieć, zanim zniknie w algorytmicznej otchłani. Zjawisko szczególnie intensywne nocą, gdy nic nie jest realne, ale wszystko wygląda ważnie. Może wywołać pocenie się dłoni lub uczucie głębokiego bezsensu. Niektórzy mylą go z uczuciem przynależności.
– Złapał mnie fejzbłysk, ale zanim kliknęłam, już nie byłam sobą.

© 2025, Małgorzata Południak

Mały słownik zmyśleń

Projekt autorski łączący język, grafikę i pamięć.

Wszystkie prawa zastrzeżone.

Niektóre słowa przyszły we śnie, inne z codzienności. Żadne nie chciały zniknąć.

Dublin – Poznań, wiosna 2025