Kawiarniane dramaty, czyli jak czas literatury zjada własny ogon

Jest pewne rytualne piękno w tym, jak środowiska literackie od wieków konsekwentnie się kanibalizują. Oto kawiarniane spory, nagłe exodusy z redakcji, zaszyfrowane aluzje, które zmuszają wszystkich do radosnego zgadywania: Co tam się właściwie stało? Domysły, plotki i subtelne akty wykluczenia, to przecież nieodłączna część tej zabawy. W końcu literatura nie byłaby sobą, gdyby nie miała wewnętrznych dramatów o stawkach większych niż życie.

Już starożytni Grecy wiedzieli, że literatura, to gra dla wybranych. Sofokles miał więcej znajomości niż Eurypides, a Safona, choć jej twórczość przetrwała tylko w szczątkach, nie miała na równi z mężczyznami szansy na pełne uznanie. Arystofanes drwił z filozofów, a Christine de Pizan, choć była jedną z pierwszych feministek w historii literatury, musiała zmagać się z marginalizowaniem jej głosu. W renesansie to mecenasi decydowali, kto zostanie poetą, a kto będzie tym, który prawie. Romantyzm? Proszę bardzo: Mickiewicz nie znosił Słowackiego, a Virginia Woolf, choć uchodzi za ikonę literatury, przez wiele lat była ignorowana przez mężczyzn w literackich elitach. Norwid musiał umrzeć, żeby ktoś uznał go za geniusza, podobnie jak Emily Dickinson, której twórczość stała się doceniana dopiero po jej śmierci.

W XX wieku te same mechanizmy uległy finezyjnemu rozdrobnieniu. Grupy literackie, manifesty, akademickie kliki – w których kobiety, choć niejednokrotnie bardziej twórcze i inteligentne, rzadko miały głos równy mężczyznom. Dzisiaj nie trzeba już krzyczeć: Nie pasujesz do nas! Wystarczy subtelny uśmieszek na spotkaniu autorskim.

Dziś literatura znalazła nowe sposoby na eliminację niepożądanych jednostek. Wystarczy nie podać powodów – ludzie odchodzą, ale nie mówią dlaczego, tworząc narracyjne napięcie godne najlepszej prozy kryminalnej. Można ironizować bez wyjaśniania – subtelne kpiny, które niby są żartem, ale jednak wiadomo, że nie są. Albo po prostu udawać, że się nie widzi – to najpiękniejsza forma literackiego wykluczenia. Elegancko i bez zbędnych słów.

To wszystko nie jest problemem. Wręcz przeciwnie – jest częścią wielkiego rytuału. Literatura to świat, w którym hierarchie są niezmienne, choć co dekadę udają, że się zmieniają. Na końcu i tak zostaje ten sam mechanizm: ktoś jest wykluczony, ktoś śmieje się cicho, a ktoś inny zastanawia się, co właściwie się stało. I tak trwa niekończący się spektakl, który nie zmieni się nigdy. Bo czy literatura może istnieć bez własnych dramatów? Oczywiście, że nie. Bez nich zostałoby tylko pisanie.